Kamu Hukuku Kimler Arasında? Bir Tarihsel Perspektif
Giriş: Geçmişi Anlamaya Çalışmak
Bir tarihçi olarak, her şeyin bir geçmişi olduğuna inanırım. Şu anki hukuk sistemimiz, sadece günümüzün dinamiklerinden değil, geçmişteki kırılmalardan, toplumsal dönüşümlerden ve tarihsel bağlamlardan etkilenerek şekillenmiştir. Kamu hukuku da, devletin ve bireylerin ilişkilerini düzenleyen bir çerçeve olarak bu geçmişin izlerini taşır. “Kamu hukuku kimler arasında?” sorusu, geçmişin derinliklerine inmeden, günümüz toplumlarını ve devlet yapılanmalarını anlamamıza yardımcı olmaz. Bugün, devlet ve birey arasındaki ilişkiyi düzenleyen kamu hukuku, tarihsel süreçler ve toplumsal dönüşümler ışığında şekillenmiş bir yapıdır. Bu yazıda, kamu hukukunun kimler arasında var olduğunu tarihsel bir bakış açısıyla inceleyecek ve geçmişten bugüne nasıl bir evrim geçirdiğine odaklanacağız.
1. Kamu Hukukunun Tarihsel Kökenleri
Kamu hukuku kavramı, klasik Roma hukukuna kadar uzanır. Roma’da “ius publicum” (kamu hukuku) ve “ius privatum” (özel hukuk) ayrımı, devletin bireylerle olan ilişkisini düzenleyen ilk temel yapıyı oluşturmuştu. Ancak o dönemde bu ayrım daha çok devletin ve toplumsal düzenin korunmasına yönelikti. Kamu hukuku, esasen devletin gücünü ve otoritesini merkezine alan bir yapıyı ifade ederken, bu hukukun “kimler arasında” var olduğu sorusu o dönemde daha çok devlet ile vatandaşlar arasındaki ilişkiyi tanımlıyordu.
Orta Çağ’a gelindiğinde, feodalizmle birlikte kamu hukuku daha çok monarklar ile toplum arasındaki ilişkiler üzerinden şekillendi. Feodal yapılar içinde, devletin temsilcisi olan krallar ve hükümdarlar, halka karşı sahip oldukları otoriteyi düzenleyen çeşitli hukuk kuralları oluşturmuşlardı. Bu dönemde kamu hukuku, halkın değil, daha çok devletin çıkarlarını gözeten bir sistem olarak işlerdi.
2. Modern Devletin Doğuşu ve Kamu Hukukunun Evrimi
16. ve 17. yüzyılda yaşanan toplumsal ve siyasal dönüşümler, kamu hukukunun bugünkü biçimini almasına olanak tanımıştır. Modern devletin doğuşu, özellikle Avrupa’da mutlak monarşilerin yerini anayasal monarşilere bırakmasıyla hızlanmıştır. Bu dönemde, devletin vatandaşlar üzerinde kurduğu egemenlik, halkın hakları ve özgürlükleri ile dengelenmeye başlamıştır.
Özellikle Fransız Devrimi, kamu hukukunun yeni bir düzene kavuşmasına zemin hazırlamıştır. 1789 yılında ilan edilen İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi, devletin halk üzerindeki mutlak egemenliğini sorgulamış ve devletin, halkın rızasıyla var olan bir kurum olduğuna dair güçlü bir ideolojik zemin oluşturmuştur. Bu dönemde, kamu hukuku kimler arasında? sorusunun cevabı daha netleşmişti: Kamu hukuku, artık sadece devlet ile bireyler arasında değil, devletin halkın çıkarlarını gözetmesi gerektiğini kabul eden bir ilişkiyi tanımlıyordu.
19. yüzyılın sonlarına doğru, sanayi devrimi ve kapitalizmin yükselmesiyle birlikte devletin rolü daha da artmış, devletin vatandaşlarıyla olan ilişkisi çeşitli düzenlemelerle hukuk temelli bir yapıya kavuşmuştur. Bu süreç, kamu hukukunun sadece devletin içindeki ve dışındaki otoriteyi değil, aynı zamanda bireylerin ekonomik, sosyal ve kültürel haklarını da kapsamına alacak şekilde genişlemesine yol açmıştır.
3. Kamu Hukuku ve Toplumsal Dönüşümler
Günümüzde, kamu hukuku yalnızca devletin ve bireylerin ilişkisini değil, aynı zamanda uluslararası düzeydeki devletler arası ilişkileri de kapsamaktadır. Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve küreselleşmenin hız kazanması, devletlerin egemenlik anlayışlarını sorgulamaya başlamalarına neden olmuştur. Küresel meseleler, çevre sorunları, insan hakları ihlalleri gibi konular, uluslararası kamu hukukunun önemini artırmış, devletin uluslararası yükümlülükleri de kamu hukuku sistemine dâhil edilmiştir.
Bu toplumsal dönüşüm, kamu hukukunun “kimler arasında” var olduğunu tekrar sorgulamamıza yol açmaktadır. Bugün, devlet ile bireyler arasındaki ilişki yalnızca yerel sınırlarla sınırlı değildir. Devletlerin uluslararası anlaşmalar, ekonomik birlikler ve insan hakları ihlalleri konusunda birbirleriyle olan ilişkileri, yeni bir kamu hukuku anlayışını doğurmuştur. Bu süreçte, kamu hukuku artık devletler arası ilişkilerin de düzenlendiği bir alan olmuştur.
4. Kamu Hukuku ve Günümüz Toplumu
Günümüzde, kamu hukuku kimler arasında var sorusuna verilen yanıt daha da karmaşıklaşmıştır. Hukuk, sadece devlet ile bireyler arasında değil, aynı zamanda bireyler arasında da toplumsal eşitsizliklerin, adaletin ve özgürlüklerin nasıl korunacağına dair kurallar koymaktadır. Devletin bireylere karşı olan sorumlulukları, sosyal devlet anlayışının güçlenmesiyle birlikte genişlemiş, sağlık, eğitim, güvenlik gibi hizmetler, halkın temel hakları olarak kabul edilmiştir.
Kamu hukuku, bu bağlamda sadece bir düzenleme değil, aynı zamanda toplumsal bir sorumluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Devletin bireyleri yalnızca düzenlemekle kalmayıp, aynı zamanda onlara temel hak ve özgürlükler sağlama yükümlülüğü de bu hukuk dalının temel unsurlarından biridir.
5. Sonuç: Geçmişten Günümüze Paralellikler
Kamu hukuku, tarihsel süreçler ve toplumsal dönüşümler doğrultusunda şekillenen dinamik bir yapıdır. Geçmişte devlet ile vatandaşlar arasındaki ilişkiyi düzenleyen bu hukuk dalı, zamanla bireyler ve devletler arası ilişkileri de kapsayacak şekilde evrilmiştir. Bugün, kamu hukuku kimler arasında var sorusuna yanıt verirken, yalnızca devlet ile bireyleri değil, aynı zamanda uluslararası ilişkileri ve toplumsal sorumlulukları da göz önünde bulundurmak gerekmektedir.
Geçmişin izleriyle paralel olarak, günümüz dünyasında da kamu hukukunun şekli, toplumun değerleri ve ihtiyaçları doğrultusunda sürekli değişmeye devam etmektedir. Bu bağlamda, tarihsel süreçlere bakarak bugünkü kamu hukukunun temellerini anlamak, toplumsal yapımızı ve devletin rolünü daha iyi kavrayabilmemize olanak sağlar.
Sizce, kamu hukuku bugün kimler arasında şekilleniyor ve hangi toplumsal değişimler bu alandaki evrimi etkiliyor?